VASELINE - Radioaktywne Korale
„Vaseline” to rodzaj półprzezroczystego żółtego lub żółto-zielonego szkła, które pod wpływem światła ultrafioletowego zmienia kolor na piękną fluorescencyjną zieleń. Było ono wykorzystywane nie tylko do produkcji koralików, ale również innych przedmiotów codziennego użytku takich jak np. zastawy stołowe. Aby uzyskać żółty kolor dodawano do szkła soli uranu ( tlenek uranu ), która w swoim naturalnym stanie odznacza się żywą żółtą barwą. Historia tego szkła jest dosyć niejasna. Niektóre źródła podają, że sięga aż starożytności, o czym świadczą mozaiki w rzymskim stylu znalezione we Włoszech w willi Cape Posillipo w 1912 roku. Powstały one u schyłku pierwszego stulecia naszej ery i składają się z żółtych kawałków szkła zawierającego 1% tlenku uranu. Przypuszcza się jednak, że to połączenie szkła i uranu było najprawdopodobniej dziełem przypadku. Biorąc pod uwagę czasy nowożytne prawdopodobnie po raz pierwszy szkła „Vaseline” użył w swojej czeskiej hucie Józef Riedel w roku 1830. Na pewno w roku 1835 eksperymenty z uranem jako barwnikiem szkła były prowadzone przez firmę WHITEFRIARS z Londynu, a w roku 1836 para szklanych świeczników wykonanych z tego szkła została podarowana Królowej Anglii. Choć korale stanowiły tylko część produkcji związanej ze szkłem „Vaseline”, odegrały ważną rolę w historii korali handlowych, używane zarówno w Ameryce jak i Afryce. Najstarsze paciorki „Vaseline” mają nieregularny szlif ścianek oraz stożkowe otwory. Te cechy mogą sugerować, że zostały wykonane przed rokiem 1860. Nazwa „Vaseline” pojawiła się prawdopodobnie dopiero w latach pięćdziesiątych XX w.( niektóre źródła podają, że już w latach dwudziestych ) Wygląd szkła uranu skojarzono wtedy z maścią wazeliny, która w tamtym czasie miała podobną żółto – zieloną barwę. Od tej pory produkty ze szkła w których wykorzystano uran nazywano „Vaseline”. W przypadku korali, nazwy tej używano później również do określania tych koralików, które zostały wyprodukowane bez udziału uranu, a nawet w kolorze nie przypominających zupełnie wazeliny. Z czasem określenie to zaczęło być kojarzone z charakterystycznym kształtem korali, które produkowano w wielu kolorach już bez udziału uranu.
Czeskie korale "Wazeliny" z XIX w. zawierające sole uranu. Widoczne stożkowe otwory koralików są typową cechą najstarszych "Vaseline". Średnica: 8 - 16 mm
Do produkcji tych pastelowo-niebieskich korali nie użyto soli uranu, jednak nazywane są one "Vaseline" ze względu na swój kształt charakterystyczny dla korali "Wazeliny". Datowane na przełom XIX i XX w. Średnica: 11 - 14 mm
Korale "Vaseline" wykonane w Czechach po II wojnie światowej. Do ich produkcji nie wykorzystano uranu. Piękny ciemnozielony kolor. Średnica: 15 mm
Popularność szkła „Vaseline” znacząco zmalała około roku 1920, gdy producenci zaczęli używać żelaza zamiast uranu, co zmieniło kolor szkła na zielony bez odcienia żółci. Wraz z nadejściem II Wojny Światowej, gdy uran został wycofany z użytku publicznego epoka „Szkła Wazeliny” zakończyła się. Po wojnie niewielkie ilości zaczęto produkować w Stanach Zjednoczonych i Czechach. O „Vaseline” mówi się często , że jest to szkło które poruszyło licznikiem Geigera. Jak wiadomo uran emituje promieniowanie alfa, dlatego szkło wykonane z jego udziałem, pomimo swojej popularności ma również grono przeciwników. Szkło „Vaseline” badano wielokrotnie pod kątem jego radioaktywnych właściwości. Udział uranu w szkle waha się zazwyczaj od 0,1 do 2% w stosunku do całkowitej masy obiektu. Badania naukowe wykazały, że przy tak znikomym udziale uranu w szkle, korale „Vaseline” trzeba by nosić codziennie przez wiele lat, aby promieniowanie stało się szkodliwe. Niemniej jednak na początku lat 1900 zdarzało się, że szkło zawierało aż do 25% uranu. Sama charakterystyczna barwa szkła nie jest jednoznacznym dowodem na to, że zastosowano w nim sole uranu ponieważ czasami używano innych dodatków takich jak np. tlenek ceru, dzięki którym można było uzyskać bardzo podobną barwę. Tak więc prawdopodobnie najbardziej niezawodnym sposobem na wykrycie obecności uranu w szkle jest sprawdzenie go w świetle ultrafioletowym. Czym intensywniej świeci szkło, tym więcej zawiera soli uranu. Stare wyroby wykonane ze szkła „Vaseline” uznaje się za cenne, zabytkowe przedmioty, które są poszukiwane przez kolekcjonerów z całego świata.
Korale "Vaseline" zawierające około dwu-procentową domieszkę tlenku uranu. Zdjęcie z lewej strony przedstawia korale w świetle dziennym, a z prawej korale fluoryzujące w tzw. "świetle czarnym" czyli ultrafioletowym. fot. http://www.antique-antics.com/jewels.htm
Opracowanie: BOGDAN PŁONKA
