Afryka - największy rynek zbytu 

 

Przeważająca część Korali Handlowych trafiała do Afryki Zachodniej, gdzie miliony szklanych koralików wymieniano na niewolników oraz towary takie jak olej palmowy, złoto i kość słoniową. Handel na „Czarnym Lądzie” odniósł ogromny sukces. Afrykanie bardzo cenili sobie różnego rodzaju przedmioty dekoracyjne, a korale używane jako waluta, stały się oznaką bogactwa, majątku i statusu społecznego. Niektóre z nich jak np.  Millefiori wykonano specjalnie dla potrzeb Afrykańczyków. Korale Handlowe używane w Afryce często określano również mianem „Slave Beads” czyli „Korale Niewolników”, ponieważ wymieniano je na tanią silę roboczą. Szacuje się, że między rokiem 1500 a 1867 wywieziono piętnaście milionów niewolników z Afryki do Ameryki, do czego w dużej mierze przyczyniły się szklane paciorki. 

Wenecja – główny producent koralików 

 

Produkcja Korali Handlu odbywała się w całej Europie, głównie we Włoszech, Czechach, Holandii, Francji i Niemczech, jednak cała produkcja znacząco zdominowana była przez wytwórców włoskich. Jeżeli mówimy o Koralach Handlu, to musimy wspomnieć o Wenecji, gdzie wszystko się zaczęło. Przemysł szklarski zaczął rozkwitać tutaj, gdy w roku 1291 władze Republiki Weneckiej, obawiając się pożaru i zniszczenia zabudowy miasta, w większości drewnianego, nakazały wszystkim szklarzom przenieść swoje odlewnie na wyspę Murano. Wkrótce Murano stało się monopolistą w produkcji szkła, a mieszkańcy wyspy uznawani byli za najwybitniejszych i szanowanych obywateli Republiki Weneckiej. Jednak szklarze mieli zakaz opuszczania Republiki, aby tajemnice produkcji szkła, nie wydostały się na zewnątrz. Pod koniec XVI w. z siedmiu tysięcy mieszkańców wyspy Murano, około trzy tysiące było zaangażowanych w produkcję szkła. Zapotrzebowanie na Korale Handlu wciąż rosło i aby przyspieszyć produkcję Wenecjanie zaczęli wysyłać nawet szklane rurki do Czech ,gdzie były cięte i szlifowane, a następnie odsyłane z powrotem jako gotowe koraliki. 

W ciągu pięciu wieków w Wenecji wyprodukowano ponad sto tysięcy rodzajów i odmian Korali Handlowych. W roku 1764 produkcja wynosiła ponad 19.000 kg koralików tygodniowo, co w skali roku daje nam około 1000 ton. W latach 1880 - 1890 eksport  koralików z Wenecji to ponad 2700 ton rocznie. Poniżej można zobaczyć dane, które ukazują wielkość produkcji weneckich szklanych koralików.

Czeskie koraliki 

 

Czesi odegrali również ważną rolę w historii Korali Handlowych. Szklane koraliki produkowano tutaj już ok. 250 r. p.n.e. W XIII w. ludzie zaczęli przenosić się do okolicznych północnych gór, gdzie powstało kilka fabryk szkła. W połowie XVI w. w miastach Jablonec, Stanovsko i Bedrichov rozpoczęła się produkcja chałupnicza, a tworzone tutaj wyroby ze szkła trafiały później do wielu dużych sklepów jubilerskich. W połowie XIX w. czescy producenci koralików podróżowali po całym świecie robiąc notatki i szkice wielu rodzajów koralików na które było największe zapotrzebowanie. Po powrocie do domu fabryki produkowały te nowe wzory na szeroką skalę. W roku 1860 czeski przemysł koralikowy prześcignął swojego rywala – Wenecję. Czesi opracowali w tym czasie specjalne formy i maszyny do produkcji szklanych koralików, co pozwoliło rozwinąć potężny przemysł i sprzedawać swoje wyroby na całym świecie. 

               Czeskie Korale Handlowe z XIX w.                             Holenderskie Korale Handlowe z XIX w.

Holenderskie koraliki  

 

Pewne jest, że holenderscy kupcy odegrali dużą rolę w dystrybucji Korali Handlowych, jak również to, że w Holandii produkowano szklane koraliki, jednak historia niderlandzkiego przemysłu szklarskiego jest ciągle obiektem wielu  badań. Choć produkcja szklanych koralików jest udokumentowana w Amsterdamie w okresie od 1619 do 1679 roku, ostatnie badania archeologiczne sugerują, że przemysł ten działał na skraju starej części miasta już około roku 1590. Znaleziono tutaj ponad 50.000 koralików. Podobno produkcję w Niderlandach zapoczątkował Antonio Miotti, członek słynnej weneckiej rodziny zajmującej się produkcją szkła oraz koralików. W 1590 roku powstała pierwsza szklarnia w Antwerpii, a następnie w Middelburgu i w Amsterdamie. Niektóre istotne informacje dotyczące przemysłu szklarskiego w tym koralików zostały przedstawione niedawno w Raporcie Archeologicznym Departamentu Amsterdamu. Raport ukazuje interesujące znaleziska z wykopalisk przeprowadzonych w 2006 roku w Rozengracht. Holenderskie koraliki można znaleźć w Ameryce, Afryce wschodniej i zachodniej, na Antylach, na Bali, w Polinezji. 

Korale Handlu w Ameryce  

 

12 października 1492 roku Krzysztof Kolumb zanotował w swoim dzienniku, że podarował tubylcom z wyspy San Salvador czerwone czapki i szklane paciorki. Jest to najwcześniejsza wzmianka o szklanych koralikach w obu Amerykach. Hiszpański odkrywca Fernando Cortez przypłynął do wybrzeży Meksyku wiosną 1519 roku. Na jego statkach również znajdowały się szklane koraliki .Większość przyszłych odkrywców i przedsiębiorców korzystała z Korali Handlu w relacjach z tubylczymi ludami Ameryki. 

    Siedmiowarstwowe Koraliki "Chevron" produkowane              Chińskie Korale Handlowe tzw. "Melony",
    w latach 1480 -1610. Dokładnie ten typ wymieniono              pochodzące z przełomu XVIII i XIX w.
    w  wykazie towarów  handlowych,  które  Kolumb
    przewoził na swoich statkach.

Chińskie koraliki w Ameryce 

 

Również Chiny były źródłem szklanych Koralików Handlowych. Badania przeprowadzone przez Petera Francisa Jr., Dyrektora Centrum Badań Koralików wykazały, że chińskie koraliki zostały przywiezione do Meksyku przez hiszpańskie galeony handlowe pływające na szlaku handlowym pomiędzy Manilą na Filipinach, a Acapulco w Nowej Hiszpanii ( dzisiejszy Meksyk ), a stamtąd trafiały do reszty hiszpańskiego imperium w Ameryce. Handel ten odbywał się w latach 1565 – 1815. Rosjanie z kolei kupowali chińskie koraliki na granicy z Mongolią, by później sprzedawać je na Alasce.. Kilka chińskich korali zostało znalezionych wraz z weneckimi na terenie XVIII-wiecznych hiszpańskich kolonii. Jeden z najbardziej cenionych archeologów Ameryki – David Hurst Thomas wydobył 62.000 paciorków  z St. Catherine – najdalej na północ wysuniętej hiszpańskiej misji na wybrzeżu Atlantyku.  

Handel Futrami w Ameryce 

 

Najważniejszy okres w relacjach handlowych pomiędzy białymi a Indianami to tzw. „ Okres Handlu Futrami”, trwający w latach 1600 – 1850. Ameryka nie miała do zaoferowania białym handlarzom tak wiele jak Afryka, która  dostarczała  niewolników,  przypraw  czy złota.  W kraju Indian towarem,  który interesował białych przedsiębiorców były futra kilku gatunków zwierząt, takich jak lisy, kuny, norki, wydry, gronostaje, ale przede wszystkim w obrocie handlowym były skóry bobra. Indianie otrzymywali w zamian szklane koraliki, metalowe naczynia i narzędzia, koce oraz broń. Za pierwszych handlarzy futrami w Ameryce Północnej uznaje się francuskich odkrywców i rybaków, którzy pojawili się na początku XVI w. w rejonie Wschodniej Kanady. Handel rozpoczął się, gdy Francuzi zaoferowali Indianom swoje dary, jako środek do nawiązania przyjaznych stosunków. W zamian otrzymali skóry. Pod koniec XVI w. w Europie pojawiło się  duże zapotrzebowanie na futra, co zachęciło białych handlarzy do dalszej eksploracji Ameryki Północnej. Popyt na skóry bobra wzrósł jeszcze bardziej na początku XVII w., kiedy modni mężczyźni w Europie zaczęli nosić kapelusze wykonane z ich futer. W roku 1608 francuski odkrywca Samuel de Champlain założył punkt handlowy na terenie dzisiejszego miasta Quebec. Miejsce to stało się centrum handlu futrami. Francuzi rozszerzyli swoją działalność wzdłuż rzeki St. Lawrence i w Rejonie Wielkich Jezior. W tym czasie również angielscy osadnicy zajęli się handlem futrami. W XVII i XVIII w. europejskie firmy prowadziły masową sprzedaż futer z Ameryki Północnej. Jednym z najbardziej znanych koncernów handlowych była firma Hudson’s Bay założona w 1670 roku przez grupę angielskich kupców przy pomocy dwóch francuskich handlarzy futrami. Firma Hudson’s Bay wyznaczyła  nawet standardy określające wartość futer w przeliczeniu na szklane koraliki, gdzie gotowa do sprzedaży skóra bobra była warta: 6 koralików typu „Hudson’s Bay”, 3 jasnoniebieskie koraliki „Padre” i 2 większe  przezroczyste niebieskie koraliki. Handel futrami przyczynił się do rozwoju brytyjskiego i francuskiego imperium w Ameryce Północnej. W XVIII w. perspektywa wzbogacenia się na handlu futrami przyciągnęła do „Nowego Świata” wielu Europejczyków. Handlowcy i traperzy przemierzyli najdalsze zakątki Ameryki w poszukiwaniu futer. Wybudowano stanowiska handlowe. Wokół nich powstawały często osady, które później przeradzały się w duże miasta takie jak: Detroit, Nowy Orlean, St. Louis, Montreal czy Quebec. Handel futrami doprowadził do konfliktu pomiędzy Francją i Wielką Brytanią w Ameryce. Około roku 1850 Era Handlu Futrami zaczęła dobiegać końca zapisując się w dziejach Ameryki Północnej jako jedna z pierwszych i najważniejszych gałęzi przemysłu. Szklane koraliki używane w tym czasie do handlu z Indianami często określa się jako „Korale Handlu Futrami”.  

    Obraz Johna Phelps'a z cyklu Era Handlu Futrami             Kamizelka Sioux'ów wyszywana szklanymi 
                                                                                     koralikami - 1880 r.( fot.www.rivertradingpost.com )

Indiańska sztuka dekoracyjna i koraliki 

 

Przed pojawieniem się szklanych koralików Indianie w swojej sztuce dekoracyjnej najczęściej posługiwali się tzw. metodą „Quill”, wykorzystującą barwione kolce igłozwierza, które przy pomocy kilku różnych technik naszywano na skórę. Szklane koraliki, z większą niż w przypadku kolców gamą kolorów zaczęły coraz częściej pojawiać się w indiańskiej sztuce stopniowo wypierając metodę „Quill”. Pierwsze koraliki, z uwagi na swój duży rozmiar, nie były jednak wykorzystywane do wyszywania na skórze, ale używane raczej w formie naszyjników, wisiorów itp. Wczesne wyszywane wzory paciorkowe  z okresu 1780 – 1840 miały prostą formę i stosunkowo niewielką ilość kolorów. Używano wtedy koralików „Pony”. Nazwa pochodzi od kupców, którzy przewozili koraliki na grzbietach kucyków (z ang. Pony znaczy Kucyk). Pierwsze koraliki tego typu zostały wykonane w Wenecji i były różnej wielkości – około 2-4 mm średnicy. Początkowo były one mało dostępne, więc często używano ich w połączeniu z tradycyjną metodą „Quill”. Mniejsze szklane paciorki tzw. „Seed” (z ang. Ziarna), choć w użyciu dużo wcześniej w większej ilości zaczęły pojawiać się około roku 1840 zastępując koraliki „Pony”. Koraliki "Seed" miały około 2 mm średnicy, dzięki czemu pojawiły się coraz bardziej szczegółowe, piękne wzory. Sprawiło to, że sztuka dekoracyjna z wykorzystaniem szklanych koralików stała się dla indian jeszcze bardziej atrakcyjna.  Około roku 1800 koraliki do handlu z Indianami były produkowane również w Czechach oraz w ograniczonej ilości we Francji, Niemczech i Holandii. Później produkcja rozpoczęła się również w Japonii. W okresie 1850- 1900 w regionie Wielkich Równin nastąpił dynamiczny rozwój indiańskiej sztuki dekoracyjnej z wykorzystaniem szklanych koralików. Udział w handlu futrami sprawił, że Indianie pozyskali wiele dóbr materialnych, co wpłynęło również na bogactwo i różnorodność w dziedzinie ekspresji artystycznej. Ornament  paciorkowy stał się główną metodą dekoracyjną, a wzory osiągnęły bardziej skomplikowaną formę. Bogato zdobione przedmioty były wykonywane dla członków rodziny, przyjaciół i gości. Dzisiaj szklane koraliki nadal są integralną częścią indiańskiej sztuki oferując nam wciąż nowe , piękne formy oraz współczesną jakość. 

Korale Handlu dzisiaj 

W ciągu ostatnich kilku dekad Korale Handlu, stały się bardzo popularne na zachodzie, kiedy to pod koniec lat 1960 i na początku 1970 zaczęto masowo przywozić je do Stanów Zjednoczonych i krajów Europy Zachodniej. W tym czasie, gdy nastała era hippisów, młodzież coraz częściej podróżowała po świecie, przywożąc do domu różnego rodzaju pamiątki. Bardzo często były to Koraliki Handlu, dosyć popularne wśród młodzieży hippisowskiej. Gdy zapotrzebowanie na nie zwiększyło się jeszcze bardziej, dużo młodych osób rozpoczęło masowy import koralików z Afryki. Obecnie Korale Handlowe mają wielu miłośników na całym świecie. Znacząca część tego co kiedyś zostało wywiezione do Afryki Zachodniej, wróciła do Europy lub Ameryki i znajduje się w wielu prywatnych kolekcjach i muzeach. Nazwy przypisane koralikom, zostały w większości nadane przez kolekcjonerów, aby łatwiej było odróżnić i sklasyfikować wiele rodzajów korali. „Rosyjski Błękit”, „Białe Serca”, „Lewis i Clark”, „Melony” czy „Manhattan” to tylko niektóre z koralikowych imion. Korale Handlu zawsze oferują swoim właścicielom wspaniałe doznania estetyczne, jak również dają możliwość poznawania historii oraz relacji kulturowych na przełomie kilku wieków.  

                                                                         
                                                                                           Opracowanie :  Bogdan Płonka